Astma - czym jest i jak ją rozpoznać?

Astma to choroba przewlekła, która może powodować częste i niespodziewane napady duszności, ataki uporczywego kaszlu, a także epizody tzw. ciężkiego oddechu. Między nimi chory czuje się zazwyczaj normalnie i może nie mieć żadnych problemów z oddychaniem. Jeśli pacjent jest pod opieką lekarza, przyjmuje leki i korzysta z nowoczesnych urządzeń dla astmatyków (np. pikflometrów i inhalatorów) – może prowadzić całkiem normalne i aktywne życie. Czym dokładnie jest astma i jak rozpoznać jej objawy?

Czym jest astma?

Jak podaje WHO, na całym świecie, na astmę choruje nawet 235 milionów osób1. Astma to choroba górnych dróg oddechowych, która dotyka dorosłych i dzieci. Jest przewlekła i nieuleczalna. Bez odpowiedniego leczenia i zmiany trybu życia dolegliwości, które jej współtowarzyszą mogą z czasem się nasilać, efektem czego może być nawet trwałe, poważne upośledzenie dróg oddechowych. W niektórych przypadkach, astma może doprowadzić do śmierci. Szczególnie groźne są następstwa i powikłania związane z przebiegiem astmy. Do takich zalicza się np. zagrażające życiu przewlekła obturacyjna choroba płuc.

Astmę można podzielić na rodzaje – wszystkie mają takie same objawy, ale odróżnia je czynnik powstawania choroby.

Astma alergiczna jest chorobą współtowarzyszącą alergii. Główną rolę w jej przebiegu i częstotliwości napadów astmy odgrywają alergeny, na które chory jest uczulony. Dotyka ona zarówno osób dorosłych, jak i dzieci. W tym drugim przypadku mówi się wtedy o astmie wczesnodziecięcej.

Drugim rodzajem astmy jest astma niealergiczna, której przebieg nie jest uzależniony od czynników zewnątrzpochodnych (czyli np. alergenów). Do tej grupy można zaliczyć astmę sercową, której pojawienie się jest związane z niewydolnością lewej komory serca i astmę wysiłkową – bardzo rzadką postać astmy, która pojawia się po intensywnym wysiłku fizycznym.

Ostatnim, ale równie poważnym przypadkiem jest astma zawodowa, która dotyka osób, które w przebiegu swojej pracy zawodowej narażone są na chemiczne środki toksyczne (np. malarze) lub pylenie (np. górnicy, rolnicy, pracownicy tartaków). Czynniki powstania astmy są więc dziedziczne, lub środowiskowe.

Jakie są objawy astmy?

Jak podaje Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP, w Polsce na Astmę choruje około 4 miliony osób2, z czego tylko połowa wie o swojej chorobie! Taki stan rzeczy wynika z faktu, że astma bardzo często ma podłoże alergiczne. Różnego typu alergie dotykają nawet połowy Polaków (dane z Polskiego Towarzystwa Alergicznego)3 – tym samym wiele osób, które wiedzą, że mają alergię mogą pierwsze objawy astmy alergicznej traktować wyłącznie jako niegroźny efekt alergii (np. duszności).

Do najczęściej zgłaszanych objawów astmy można zaliczyć w szczególności:

• Uczucie silnego ucisku w klatce piersiowej.
• Uporczywy, trudny do opanowania, napadowy kaszel.
• Uczucie duszności, trudności ze złapaniem oddechu (szczególnie po wysiłku, ale także rano i wieczorem).
• Charakterystyczny "świszczący" oddech

Opisane objawy najczęściej nie towarzyszą choremu cały czas. Występują nagle i mają charakter napadowy. Ich pojawieniu sprzyja również pora dnia (wykazano, że napady astmy najczęściej mają miejsce rano i wieczorem), ale również mogą je prowokować określone czynniki - wyzwalacze. Do takich z pewnością zalicza się stres, intensywny wysiłek i mroźne, zimne powietrze. Astmatycy mogą również spodziewać się częstszych napadów astmy w trakcie infekcji (np. przeziębienia). Co więcej – miejsce zamieszkania również ma znaczenie dla przebiegu choroby i zaostrzenia ich objawów. Mieszkańcy dużych miast – bardziej narażeni na smog mogą częściej doświadczać napadowych duszności. Podobnie jest z porą roku – kontakt z alergenem również może doprowadzić do napady astmy.

Jak i czym leczy się astmę?

Napady astmy są tylko manifestacją przewlekle toczącego się stanu zapalnego górnych dróg oddechowych. Oskrzela pacjentów zmagających się z astmą kurczą się zdecydowanie zbyt intensywnie i zbyt łatwo – to prowadzi do trudności z oddychaniem. Leczenie astmy obejmuje stosowanie sterydów wziewnych, które podaje się za pomocą profesjonalnych inhalatorów. Inhalatory pozwalają na skuteczne zaaplikowanie odpowiedniej dawki leku bezpośrednio do dróg oddechowych. Wyróżnia się inhalatory tłokowe (czyli inaczej pneumatyczne, kompresorowe), które są jednym z najpopularniejszych urządzeń i służą do nebulizacji leków (tzw. metoda wziewna).

Nebulizacja  jest jedną z najlepszych metod leczenia astmy. Wiąże się z nią wiele zalet. Po pierwsze – nie obciąża układu pokarmowego, przepisany przez lekarza lek trafia bowiem bezpośrednio do dróg układu oddechowego. Szczególnie w okresie pylenia roślin (wiosna i lato), zaleca się korzystanie z nebulizacji.

Dużym ułatwieniem dla pacjentów są też małe, przenośne inhalatory (tzw. komory inhalacyjne), które nie zajmują dużo miejsca, zmieszczą się w torebce, plecaku lub nawet większej kieszeni. To, co najważniejsze – do ich użycia nie jest wymagane stałe podłączenie do gniazda elektrycznego, dzięki czemu w razie nagłego napadu astmy można zaaplikować odpowiednią porcję leku.

Z uwagi na częstą konieczność podawania leków w formie nebulizacji, przeciętny chory jest zwykle wyposażony zarówno w stacjonarny zestaw do nebulizacji, jak i przenośne małe urządzenie do inhalacji. W przebiegu astmy u dzieci, urządzenia te dopasowane są do wieku pacjentów. Mniejsze maseczki w zestawie do nebulizacji i kolorowe inhalatory tłokowe pomagają dzieciom oswoić się z regularną nebulizacją, a mniejsze maseczki i ustniki dopasowane są do budowy fizjologicznej ust dziecka. W przebiegu leczenia astmy, poza sterydami często włączane są również dodatkowe leki, które mają za zadanie rozszerzyć oskrzela i tym samym ułatwić oddychanie.

PEF – monitorowanie astmy

Pacjenci z astmą trudną do leczenia powinni dokonywać pomiarów skurczu oskrzeli. To szczególnie istotne, kiedy astmatyk nie jest w stanie samodzielnie ocenić nasilenie jej objawów. Pomiary PEF (szczytowy przepływ oddechowy) pozwalają na cykliczne monitorowanie czynności płuc u chorego, a co najważniejsze – można wykonywać je samodzielnie. W tym przypadku niezbędny jest pikflometr, czy urządzenie które mierzy siłę wydmuchiwanego powietrza (np. tradycyjny pikflometr marki Rossmax). Niektóre z nowoczesnych urządzeń mają nawet wbudowaną pamięć i wyświetlacz (np. pikflometr Microlife), dzięki czemu chory nie musi każdorazowo po pomiarze zapisywać wyniku w notesie.

Styl życia astmatyka – czy konieczna jest zmiana przyzwyczajeń?

Wiele osób zmagających się z astmą może nadal prowadzić szczęśliwe, aktywne życie.  W dużej mierze odpowiada za to skuteczność leczenia astmy i jej rodzaj. Warto starać się unikać stresujących sytuacji. Można wdrożyć w swój plan dnia ćwiczenia relaksacyjne – oddechowe (np. medytacja). Konieczne jest również ograniczenie kontaktu z wyzwalaczami astmy w swoim najbliższym otoczeniu (np. rzucenie palenia, unikanie alergenów itp.). Chorując na astmę można zatem być nadal aktywnym i szczęśliwym.

Ciekawostką jest to, że wielu znanych na świecie sportowców w rzeczywistości choruje na astmę (w tym gronie są nawet medaliści olimpijscy).

Aktywność fizyczna w przebiegu astmy jest jak najbardziej wskazana - ćwiczenia wzmacniają mięśnie oddechowe, pomagają utrzymać zgrabna sylwetkę, zmniejszają ryzyko chorób serca i mają korzyści psychologiczne. To wszystko wpływa pozytywnie na przebieg choroby. Warto jednak pamiętać o tym, że ćwiczenia powinny mieć charakter umiarkowany (np. jazda na rowerze, basen, energiczny spacer). W przebiegu astmy bardzo wskazane jest również korzystanie z sauny – zalecają ją nawet lekarze. W zasadzie jedynym do niej przeciwwskazaniem jest ostry stan astmatyczny.

Wdychanie wilgotnego, ciepłego powietrza podczas pobytu na saunie pomaga nawilżyć błony śluzowe, poprawia krążenie i wpływa na rozszerzenie oskrzeli.

Przyjmowanie leków według zaleceń lekarza i regularne rejestrowanie szczytowych przepływów oddechowych (PEF) mogą mieć bardzo duży wpływ na kontrolę przebiegu astmy. Dobrze jest prowadzić specjalny dziennik, który pozwoli na jeszcze lepsze monitorowanie swojego stanu. Warto przy tym jednak pamiętać, że każdy chory musi liczyć się z nagłym atakiem astmy. Znając jednak jej objawy i dokładnie obserwując swoje ciało można szybko zadziałać i w razie potrzeby zaaplikować leki za pomocą przenośnego inhalatora. Z astmą jak najbardziej da się żyć, o czym świadczy coraz większa liczba aktywnych fizycznie i prowadzących normalne życie astmatyków.